Madde Bağımlılığı

Madde bağımlılığı nedir?

Madde bağımlılığı, bireyin bir maddeyi (örneğin alkol, uyuşturucu, reçeteli ilaçlar veya uçucu maddeler) kontrolsüz bir şekilde ve zarar gördüğü hâlde kullanmaya devam etmesi durumudur. Bağımlılık, hem psikolojik hem de fiziksel düzeyde gelişebilir. Psikolojik bağımlılıkta kişi madde olmadan kendini huzursuz ve eksik hissederken, fiziksel bağımlılıkta vücut maddeye alışır ve madde kesildiğinde yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Madde bağımlılığı, beyindeki ödül mekanizmalarını etkileyerek kişinin davranışlarını, düşünme biçimini ve karar verme yetisini bozar. Zamanla kişi maddeyi tekrar tekrar kullanma isteği duyar ve bu durum sosyal ilişkileri, mesleki yaşamı, akademik performansı ve genel sağlık durumunu ciddi şekilde olumsuz etkiler. Bağımlılık kronik bir beyin hastalığı olarak kabul edilir ve profesyonel destek gerektirir.

Madde bağımlılığı belirtileri nelerdir?

Madde bağımlılığı belirtileri, kullanılan maddenin türüne göre farklılık gösterse de bazı ortak davranışsal, fiziksel ve psikolojik işaretler mevcuttur. En yaygın belirtiler arasında, maddeyi almak için yoğun istek duyma, kullanım miktarının giderek artması, maddeyi bırakmakta zorlanma, bırakma girişimlerinin başarısız olması ve madde kullanımı nedeniyle önemli sorumlulukların ihmal edilmesi yer alır. Ayrıca, maddeyi temin etmek için riskli davranışlara yönelme, sosyal çevreden uzaklaşma, ani ruh hali değişiklikleri, huzursuzluk, anksiyete, uykusuzluk, iştah değişiklikleri ve maddi sıkıntılar da dikkat çeken belirtiler arasındadır.

Fiziksel belirtiler arasında kilo kaybı, göz bebeklerinde büyüme veya küçülme, ciltte morluklar, burun akıntısı, ağız kuruluğu ve koordinasyon bozukluğu yer alabilir. Yoksunluk dönemlerinde ise titreme, terleme, mide bulantısı, baş ağrısı, kas ağrısı ve yoğun huzursuzluk gibi bulgular ortaya çıkabilir. Bu belirtiler fark edildiğinde erken dönemde müdahale edilmesi, bağımlılığın ilerlemesini önleyebilir.

Madde bağımlılığı nasıl teşhis edilir?

Madde bağımlılığı tanısı, uzman psikiyatrist veya bağımlılık konusunda deneyimli bir sağlık profesyoneli tarafından kapsamlı bir klinik değerlendirme sonucunda konur. Tanı sürecinde kişinin madde kullanım öyküsü, kullanım sıklığı, kullanılan madde türleri, davranışsal değişiklikleri ve sosyal yaşamındaki etkiler ayrıntılı olarak sorgulanır. Fizik muayene ve laboratuvar testleri (idrar veya kan tahlilleri) ile madde kullanımına ilişkin biyolojik bulgular desteklenebilir.

Ayrıca tanı koyarken, DSM-5 gibi tanı ölçütlerine başvurularak bireyin bağımlılık düzeyi ve eşlik eden psikiyatrik rahatsızlıklar değerlendirilir. Gerekli görüldüğünde aile bireylerinden veya yakın çevresinden alınan bilgilerle klinik tablo netleştirilir. Tanı yalnızca madde kullanımına değil, kişinin bu durumla baş etme biçimine, işlevsellik düzeyine ve ruhsal durumuna göre konulur. Erken tanı, etkili bir tedavi planının oluşturulması açısından hayati öneme sahiptir.

Sonuç

Madde bağımlılığı, hem bireyin sağlığını hem de toplumsal yaşamını tehdit eden ciddi ve tedavi edilebilir bir hastalıktır. Belirtilerin fark edilmesi, erken tanı konulması ve profesyonel destek alınmasıyla iyileşme süreci başlatılabilir. Bu süreçte bireyin yanı sıra aile desteği ve uzman rehberliği de büyük önem taşır.