Haşimato Hastalığı Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Haşimato Hastalığı Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Tiroid bezi, adem elmasının alt kısmında soluk borusunun ise ön tarafında yer alan hem hormonal hem de metabolik görevleri olan bir bezdir. Aynı zamanda tiroid bezi otoimmünitenin en çok hedef aldığı organlardan biridir. Guatr-Haşimato hastalığı gibi rahatsızlıklar tiroid bezinde meydana gelen endokrin sistemi etkileyen hastalıklardır. Haşimato hastalığı tiroid bezine karşı antikor üretiminin gerçekleştiği otoimmün bir rahatsızlıktır. Haşimato hastalığı ilk olarak 1912 yılında Hakaru Hashimoto tarafından tanımlanmış ve “struma lymphomatosa” ismiyle ortaya çıkmıştır. Bu hastalık ilk defa 40 yaş ve üzerinde bulunan 4 tane guatr hastalığına sahip kadının tiroid dokusunun incelenmesi ile açığa çıkmıştır.

Haşimato Hastalığı Nedir?

Kronik lenfositik tiroidit ve otoimmün tiroidit gibi isimlerle de bilinen haşimato hastalığı, vücutta tiroid bezi antijenlerine karşı otoantikor gelişimi ile karakterize bir hastalıktır. Haşimato hastalığında tiroid bezi büyümekte, lenfosit infiltrasyonu durumu oluşmakta ve tiroid hormonu yetersizliğine sebep olan hipotiroidi meydana gelmektedir. Otoimmün bir hastalık olan haşimatonun oluşumunda genetik faktörlerin, çevresel faktörlerin, patojenik veya non patojenik organizmaların etkili olduğu düşünülmektedir. Haşimato hastalığı genellikle romatoid artrit, psoriasis, alopesi  areata, lupus gibi otoimmün hastalıklarla beraber görülmektedir.

Tiroid bezinin aktivitesi ve hormon salgılamasının düzenlenmesi hipofiz tarafından salgılanan TSH hormonu aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. TSH ile uyarılan hipofiz bezi T3 ve T4 tiroid hormonlarını salgılamaktadır. Haşimato hastalığında hem T3 ve T4 hem de TSH düzeylerinde belirgin değişiklikler meydana gelmektedir. Ayrıca haşimato hastalığına kadınlarda erkeklere oranla daha fazla rastlanmaktadır. Bu hastalıkta görülen en tipik bulgular ise halsizlik, boy kısalığı ve kilo artışıdır. Erken yaşlarda başlayan haşimato genellikle ergenlik döneminde pik yapmaktadır.

Haşimato hastalığı gelişim evrelerine göre 4 sınıfa ayrılmaktadır. Bu evreler şu şekildedir:

• Hashitoksikozis dönem: Bu dönemde tiroid bezi hücrelerinde meydana gelen harabiyete bağlı olarak kana yüksek düzeyde tiroid hormonu salgılanmaktadır. Bu süreç genellikle 1 2 ay kadar sürmektedir.
• Ötiroid dönem: Bu evrede hastaların kan TSH ve T4 seviyeleri normaldir. Hastalar bu süreçte takip altına alınmalıdır.
• Subklinik hipotiroidi: Bu dönemde kan T3 ve T4 seviyeleri normal düzeyde bulunurken TSH seviyeleri ise artış göstermektedir. Genellikle herhangi bir belirti görülmez veya çok hafif düzey belirtiler görülür.
• Hipotiroid: Bu evrede kanda yüksek TSH düzeyi ve düşük T4 düzeyi görülür. Hasta semptom göstermeye başlamıştır. Bu evrede hastalar genellikle kronik yorgunluk, kilo artışı ve halsizlikten yakınır.

Haşimato Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Haşimato rahatsızlığı hem hormonal sistemi hem de metabolizmayı etkilediğinden birden fazla organ ve dokuyu etkileyen belirtilere sebep olmaktadır. Haşimato hastalığı belirtileri arasında şunlar yer almaktadır:

• Sebepsiz halsizlik,
• Kronik yorgunluk,
• Kilo artışı,
• Hafızada gerileme,
• Odaklanma problemleri,
• Cildin neminde azalma ve kuruluk,
• Saçlarda kırılma ve dökülme artışı,
• Üşüme,
• Kabızlık,
• Seste kalınlaşma,
• Menstruasyon döngüsünde ve kanama miktarında tarihsel değişiklikler,
• Gebe kalamama,
• Kaslarda ağrı, katılık ve sertleşme,
• Karpal tünel sendromu,
• Depresyon gibi ruhsal değişimler,
• Demans,
• Sinirlilik hali,
• Çarpıntı ve terleme,
• Sebepsiz titreme.

Haşimato Hastalığı Neden Olur?

Tiroid bezinde meydana gelen ve bozulmuş immünolojik yanıtın sonucu olarak ortaya çıkmış bu hastalığa genetik yatkınlığın ve çevresel faktörlerin sebep olduğu düşünülmektedir. Haşimato hastalığı nedenleri arasında şunlar yer almaktadır:

• Genetik Faktörler: HLA sınıf I ve II, immün sistemde görev alan düzenleyici genler, tiroid spesifik genler ve tiroid peroksidaz antikor sentezinde görev alan genler haşimato hastalığının oluşumu ile ilişkilendirilmiştir.
• Yüksek miktarda iyot Alımı: İyot hem tiroid hormonlarının sentezinde hem de tiroid bezinin görevlerini yerine getirmesinde büyük etkiye sahiptir. Yüksek miktarda iyot içeren besinlerden zengin beslenmenin tiroid bezindeki yıkımı arttırdığı düşünülmektedir.
• Selenyum eksikliği: Tiroid bezi insan vücudunda en yüksek selenyum içeren yapıdır. Yapılan bir çalışma ile kandaki antitiroid antikor düzeyi ile selenyum miktarı arasında ters ilişki olduğu ortaya konmuştur.
• D vitamini eksikliği: D vitamini immün sistemin sağlıklı çalışabilmesi için vücutta yeterli miktarda bulunması gereken çok önemli bir vitamindir. D vitamininin haşimato hastalığında gelişen bozulmuş immün yanıtı baskılayabileceği düşünülmektedir.
• Demir eksikliği: Tiroid hormonlarının üretiminde görev alan bir enzim olan TPO demire bağlanarak aktifleşmektedir. Bu yüzden bu enzimin düzgün çalışabilmesi için yeterli demir alımının gerçekleşmesi gerekmektedir. Haşimato hastalarında ölçülen demir düzeyleri genellikle düşük bulunmuştur.
• Sağlıksız bağırsak mikrobiyotası: Bağırsaktaki yararlı bakteriler tarafından salgılanan lipopolisakkaritler ve yağ asitleri iyot metabolizmasını etkilemektedir. Ayrıca yapılan bir araştırma ile haşimato hastalarında 7 kadar yararlı bakteri cinsinin sayısında azalma tespit edilmiştir.

Haşimato Hastalığı Risk Faktörleri Nelerdir?

Haşimato hastalığının oluşumunu tetikleyen bazı risk faktörleri bulunmaktadır. Bu risk faktörleri arasında şunlar yer almaktadır:

• Sigara ve benzeri tütün ürünleri kullanımı,
• Alkol bağımlılığı,
• Radyasyona maruziyet,
• İlaç kullanımına bağlı yan etkiler,
• Helikobakter pilori, hepatit C, Herpes simplex, toksoplazma gondi gibi mikroorganizmalarla enfekte olma,
• Kötü hijyen ve kişisel bakım,

Haşimato Hastalığı Tanısı Nasıl Konur?

Haşimato hastalığının tanısında kan testlerinde, görüntüleme yöntemlerinden ve invaziv (girişim yapılan) uygulamalardan yararlanılmaktadır. Tanıda kullanılan yöntemler arasında şunlar yer almaktadır:

• Hastada tiroid bezine karşı oluşan anti-TPO antikorlarının varlığı araştırılır. Fakat bazı hastalarda bu antikorların sonucu negatif çıkabilmektedir. Bu yüzden şüphelenilen olgularda kan antikor düzeyi tekrar ölçülmelidir.
• Hipofiz bezinden salgılanan ve haşimato hastalığı varlığında kandaki düzeyi değişen TSH hormonunun ölçümü tanıda büyük fayda sağlamaktadır.
• T3 ve T4 tiroid hormonları ölçümü tanıda kullanılmaktadır. Fakat T3 seviyeleri hastalığın ilerleyen dönemlerinde dahi normal değerler arasında bulunabilmektedir. Bu yüzden T4 ölçümü tanıda daha belirleyici olmaktadır.
• Tiroid bezinin ultrasonografik görüntüleme yöntemi ile incelenmesi ile hacmi, nodül bulundurup bulundurmadığı herhangi bir tümörleşme durumunun mevcut olup olmadığı gibi konularda bilgi sahibi olunmaktadır. Haşimato hastalığının tanısında ultrasonografiden genellikle diğer hastalıkları dışlamak için yardım alınmaktadır.
• Hastaya radyoaktif ilaç verilerek istenilen organda o ilacın tutulumunun gerçekleşmesine bağlı olarak yapılan görüntüleme tekniğine sintigrafi denilmektedir. Haşimato hastalığının tanısında sintigrafinin kullanılış amacı graves hastalığı ile haşimato hastalığını ayırt etmektir.

Haşimato Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Haşimato hastallığı tedavisi için kullanılan yöntemlerin başında hormon yerine koyma tedavisi gelmektedir. Tıpkı diğer hipotiroidi hastalıklarında olduğu gibi haşimatoda da tiroid hormonu içeren preparatların kullanımı tedaviyi sağlamaktadır. Haşimato hastaları sıklıkla yaşamlarının sonuna kadar bu medikal tedaviyi devam ettirmek zorunda kalmaktadırlar. Dozun hastaya ve hastalığın şiddetine göre ayarlandığı bu tedavi biçiminde amaç tiroid hormonu düzeyini normal sınırlar arasında tutmaktır. 

Haşimato hastalığının tedavisinde selenyum takviyesinin önemi son zamanlarda daha çok anlaşılmaya başlanmıştır. Tiroid bezini koruyan  glutatyon peroksidaz, tiroid hormonları sentezinden sorumlu olan iyodotironin deiyodinaz enzimleri selenyum yapısındadır. Ve tüm bunlara bağlı olarak selenyum desteği hastalığın semptomlarında iyileşme sağlamakta ve bir tedavi yöntemi olarak kullanılmaktadır.

Haşimato Hastalığı Yenmemesi Gerekenler

Haşimato hastalığında metabolizmadan sorumlu tiroid hormonlarının azalmasına bağlı olarak metabolizmada yavaşlama meydana gelmektedir. Buna bağlı olarak kişilerde kilo alımına ve daha ileriki süreçlerde obeziteye yatkınlık artmaktadır. Bu yüzden bu kişiler beslenme düzenlerinden yüksek kalorili ve yüksek karbonhidrat içeriğine sahip besinleri çıkarmalıdırlar. Haşimato hastalığı beslenme ile yakından ilişkili bir hastalıktır. Haşimato hastalığı beslenme biçiminden etkilenen bir hastalıktır. Literatürde direkt olarak haşimato hastalığı diyeti adıyla bir beslenme programı bulunmasa da bazı besinleri kısıtlamak semptomları yatıştırmaktadır. Yapılan çalışmalarla yüksek miktarda doymuş hayvansal yağ ürünlerini tüketen kişilerde hastalığın kötüleştiği ve semptomların arttığı saptanmıştır. Bu yüzden haşimatolu hastalar mümkün olduğunca doymuş hayvansal yağ içeren ürünlerden ve işlenmiş etlerden kısıtlı bir besin alımı yapmalıdırlar.

Ayrıca laktoz açısından kısıtlı diyetin haşimatolu hastalarda TSH düzeylerini düşürdüğü bilinmektedir. Bu yüzden hastalar süt ve süt ürünlerini kısıtlamalıdırlar.

Aşırı iyot tüketimi de hastalığı tetikleyen faktörlerden biridir. Bu yüzden haşimatolu kişiler tuzlu su balıkları, lahana, şalgam gibi iyottan zengin besinlerin tüketimini azaltmalıdırlar.

Haşimato hastalığı ve gluten arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmaların sayısı oldukça azdır. Fakat buna rağmen yapılan bir çalışma ile glutensiz diyetin otoantikorların sayısında azalmayı sağladığı tespit edilmiştir. Bu nedenle haşimatolu kişilerde makarna, bulgur, malt içeren içkiler ve beyaz undan yapılan ekmekler kısıtlanmalıdır.

Kaynakça:

1. https://turkarchpediatr.org/Content/files/sayilar/73/TPA_46_3_252_255.pdf
2. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/190646
3. https://www.mdpi.com/1422-0067/23/12/6580
4. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2605816