İçindekiler
Demans Nedir?
Demans; sıklıkla yaşlılarda rastlanan, merkezi sinir sistemindeki bazı yapısal ve kimyasal değişimlere bağlı olarak gelişen zihinsel yeteneklerdeki bozulmadır. Kişinin demans tanısı alabilmesi için bilişsel fonksiyonlarda azalma, günlük faaliyetleri gerçekleştirmede zorlanma gibi bazı değişikliklerinin ortaya çıkmış olması gerekmektedir. Demanslı bireylerde ilk ortaya çıkan belirtilerden biri aynı olayın defalarca anlatılmasıdır. Ayrıca evdeki eşyaların yerinin unutulması, ev kazalarında artışın meydana gelmesi gibi olaylar da erken tanı açısından dikkat edilmesi gereken durumlardandır. Nörodejenerasyon sonucu oluşan bir hastalık olan demans aynı zamanda ilerleyicidir.
Demans Türleri Nelerdir?
Demans çeşitleri primer ve sekonder olarak ikiye ayrılmaktadır. Primer demans, alzheimer hastalığına bağlı demans, vasküler demans, Lewy cisimcikli demans ve frontotemporal demans olarak kendini gösterir. Sekonder demans ise AIDS, kafa travması, multipl skleroz hastalığı, tiroid hastalıkları, B12 eksikliği gibi nedenlere bağlı olarak ortaya çıkmış demans türüdür. Primer demanslara demansı tetikleyen hastalıklar da denilebilmektedir. Primer demansların özellikleri şöyledir:
- Alzheimer Hastalığı: Alzheimer, demansa en çok sebep olan hastalıkların başında gelmektedir. Alzheimerda ilk olarak bilişsel işlevler etkilenmektedir. İlerleyici olan bu hastalıkta zamanla konuşma becerisi, görsel işlevler, yürüme fonksiyonları bozulmaktadır. Alzheimer’da beyinde amiloid plak ve nörofibriler yumak denilen yapıların oluşumu ve birikimi gözlenmektedir. Aynı zamanda nöron hasarı ve kayıplarının da görüldüğü nörodejeneratif bir hastalıktır.
- Parkinson hastalığı: Parkinson hastalığı bilişsel işlev kayıplarının yanında motor hareketlerde belirgin bozulmaların olduğu nörodejeneratif bir hastalıktır. Özellikle istirahat halinde başlayan istemsiz titremeler, hareketlerde yavaşlama, kaslarda istemsiz hareketler ve kasılma ile karakterize olan parkinsonda nöronlarda Lewy cisimcikleri birikimi de gözlenmektedir.
- Vasküler Demans: Vasküler demans; inme sonrası demans, multi-infarkt demans, vasküler kognitif bozukluk gibi isimlerle de bilinmektedir. Bu demans çeşidi, beynin kanlanmasının azalması sonucu ortaya çıkan bilişsel fonksiyon azalması ile karakterizedir.
- Frontotemporal Demans: Temporal ve frontal loblarda ortaya çıkan bozukluk sonucu meydana gelen hastalıktır. Bu hastalık, tüm demans çeşitleri arasında en sık rastlanan üçüncü demans çeşididir. Konuşma bozuklukları, yürüme işlevlerinde kayıplar ve duygusal değişimler gözlenmektedir. Diğer demans çeşitleri gibi ilerleyicidir.
- Lewy cisimcikli demans: En sık rastlanan 2. demans tipidir. Lewy cisimcikleri protein yapıdaki oluşumlardır. Parkinson hastalığında da bu cisimciklere rastlanmaktadır. Bu tip demansta motor beceriler ve psikiyatrik durumda bozulmalar ve değişiklikler meydana gelmektedir.
Demansların türlerinin belirlenmesinde görüntüleme yöntemleri ve yardımcı testler kullanılmaktadır. Tanıda yararlanılan yöntemler arasında şunlar yer almaktadır:
- Manyetik rezonans görüntüleme,
- Kan testleri,
- B12 vitamini seviyelerinin ölçülmesi,
- Karaciğer fonksiyon testleri,
- Tiroid fonksiyon testleri,
- Ultrasonografi,
- Pozitron yayınlayıcı tomografi (PET),
- Elektroensefalografi beyin taraması (EEG),
- Beyin omurilik sıvısının incelenmesi,
- DaTSCAN ile yapılan görüntüleme.
Demans Neden Olur?
Demans hastalığına yakalanma riskini arttıran bazı faktörler vardır. Bunlar kalıtsal faktörler olabileceği gibi kişinin gündelik alışkanlıkları ile alakalı da olabilmektedir. Demans nedenleri arasında şunlar yer almaktadır:
- İleri yaş,
- Ailede demanslı bireylerin varlığı,
- Down sendromu,
- Düşük eğitim seviyesi,
- Kafa travması,
- Depresyon,
- Otoimmün, inflamatuar bağırsak hastalıkları,
- Obezite,
- Alkol alımı,
- Kadın cinsiyet.
Demans Belirtileri Nelerdir?
Demans kişiye ve hastalığın ilerleme düzeyine bağlı olarak farklı belirtiler göstermektedir. Demans evreler halinde ilerlemektedir. Demans evreleri geçirilen süre ve belirtilere göre 3’e ayrılmıştır. Demansın erken evresi yaklaşık 2 yıllık bir süreyi kapsamaktadır ve bu aşamada unutkanlık, zaman algısını yitirme, evin yolunu unutma ve kaybolma gibi belirtiler meydana gelmektedir. Demansın orta evresi, başlangıç evresinin sona erdiği 2 yıl ile 5 yıl arası süreyi kapsamaktadır. Bu dönemde belirtiler ağırlaşmaktadır. Kişi evin içinde yolunu kaybetme, kişisel bakımda zorlanma, sürekli sorgulama gibi belirtiler göstermektedir. İleri evre demans ise 5 yıl sonrasını kapsamaktadır. Bu dönemde hasta tamamen başkasına bağımlı hale gelmiştir. Zaman ve mekan algısı tamamen kaybolmuştur. Yürüme gibi motor işlevler oldukça azalmış ve ajitasyon, saldırganlık gibi negatif davranışlar ortaya çıkmıştır. Her evrede ve kişide belirtiler farklı olmakla beraber demans belirtileri arasında şunlar yer almaktadır:
- Bellek kaybı,
- Günlük yaşam aktivitelerini yaparken zorlanma, yarımda ihtiyaç duyma,
- Zaman ve mekan algısında kaybolma,
- Karar vermede güçlük,
- Eşyaları yanlış yerlere koyma,
- Ruh halinde ani değişimler,
- Kişilik değişimleri,
- Sorumluluklardan kaçma,
- Uyku problemleri,
- Yürümede zorlanma,
- Düğme ilikleme gibi ince motor becerisi gerektiren işlerde yardıma ihtiyaç duyma.
Demans Nasıl Tedavi Edilir?
Günümüzde demans hastalığının kalıcı bir tedavisi bulunmamaktadır. var olan tedavi yöntemlerinin de sınırlı fayda sağladığı bilinmektedir. Demans tedavisi için kullanılan yöntemler arasında şunlar yer almaktadır:
- Anti İnflamatuar ajan kullanımı: Alzheimer hastalığında beyinde mikro boyutta bir inflamasyonun tespit edilmiş olması tedavinin yönünü antiinflamatuvar ilaç kullanımına çevirmiştir. Hem anti inflamatuar hem de steroid ilaçların kullanımının hastalığa fayda sağladığı düşünülmektedir.
- Hormon replasman tedavileri: Östrojen kullanımının kadınlarda bilişsel fonksiyonları desteklediği yönünde bazı çalışmalar mevcutken bazı araştırmalar ise bunu anlamsız bulmuş ve tedavi şekli olarak kabul etmemiştir.
- Ginkgo biloba: Ginkgo biloba japon eriği olarak bilinen bir bitkidir. Bu bitkinin ekstrelerinin ve ilaç formlarının bilişsel fonksiyonları desteklediği bilinmektedir. Aynı zamanda antioksidan etkiye sahip bu ekstreler serbest radikalleri de yok ederek fayda sağlamaktadır.
- Kolinesteraz inhibitörleri: Alzheimer hastalığındaki bilişsel işlevlerin kaybının vücuttaki asetilkolin miktarının azalmasıyla ilişkisi olduğu düşünülmektedir. Bu yüzden asetilkolini parçalayan enzim olan asetikolinazın vücutta azaltılması hedeflenerek kolinesteraz inhibitörü ilaçların kullanımı denenmiştir.
- Farmakolojik olmayan yöntemler: Özellikle davranışlarda meydana gelen bozuklukların varlığında ilaç dışı yöntemler destekleyici etki sağlamaktadır. Demans hastasına aile bireylerinin fotoğraflarının gösterilmesi, bulmaca çözdürülmesi gibi uygulamalar bilişsel fonksiyonu desteklemektedir.
Demans Önlenebilir Mi?
Demans hastalığından korunmak için henüz sağlıklıyken alınabilecek bazı tedbirler mevcuttur. Bu tedbirler şunlardır:
- Yeterli oranda meyve ve sebze tüketimi: Meyve ve sebze tüketiminin bilişsel fonksiyonları iyileştirdiği yönünde bazı çalışmalar mevcuttur.
- Fiziksel aktivite: Düzenli yapılan egzersiz ve fiziksel aktivitenin kan akımını düzenleme, kan basıncını dengede tutma gibi yararları bulunmaktadır. Bunlar vasküler demans riskini direkt olarak diğer demans çeşitlerini de dolaylı olarak azalmaktadır.
- Akdeniz tipi benzeri diyet uygulama: Akdeniz tipi diyetle beslenenlerde alzheimer hastalığının daha az ortaya çıktığı yapılan bazı çalışmalarla ortaya konmuştur. Bu tip diyet özellikle vasküler demans hastalığı için koruyucu etki göstermektedir.
- Stresten uzak durma: Stres, bilişsel fonksiyonlarda azalmaya yol açan durumlardan biridir. Kişi stresten olabildiğince uzak durmalı, stres yönetimini öğrenmelidir.
- Düzenli uyku: Düzenli ve kaliteli bir uykunun bilişsel fonksiyonları desteklediği bilinmektedir.
Demans, toplumda görülme sıklığı giderek artan bir sağlık problemidir. İlerleyici özellikte olan bu hastalıkta erken teşhis oldukça önemlidir. Eğer siz de kendinizde veya bir yakınızda demans semptomları varlığından şüpheleniyor iseniz en yakın sağlık kuruluşuna başvurabilirsiniz. Uygulanacak tanı yöntemleri aracılığıyla hastalığın varlığı konusundaki şüphelerinizi giderebilir ve gerekli bilgileri alabilirsiniz.
Kaynakça:
Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır. Bu sayfada, tedavi edici sağlık hizmetiyle ilgili bilgiler yer almamaktadır. Tanı ve tedavi için lütfen doktorunuza danışın.