Tüberküloz

Tüberküloz nedir?

Tüberküloz (TB), Mycobacterium tuberculosis isimli bakterinin neden olduğu, başta akciğerler olmak üzere vücudun çeşitli organlarını etkileyebilen bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. En sık akciğerleri tutsa da beyin, böbrek, kemik ve lenf bezleri gibi diğer sistemleri de etkileyebilir. Solunum yoluyla bulaşan tüberküloz, özellikle enfekte bireylerin öksürmesi, hapşırması ya da konuşması sırasında havaya yayılan bakteri içeren damlacıklar aracılığıyla çevreye yayılır.

Tüberküloz dünya genelinde ciddi bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Yetersiz beslenme, bağışıklık sisteminin zayıflaması, HIV enfeksiyonu, kalabalık yaşam koşulları ve sağlık hizmetlerine erişim eksikliği hastalığın yayılımını kolaylaştırır. Enfekte olan bireylerin büyük çoğunluğunda hastalık “latent” formda kalabilir ve bağışıklık sistemi güçlü olduğu sürece aktif hastalık gelişmez. Ancak bu kişiler, ilerleyen dönemde aktif tüberküloz geliştirme potansiyeline sahiptir.

Tüberküloz belirtileri nelerdir?

Tüberküloz belirtileri hastalığın tutulum yerine, hastanın bağışıklık düzeyine ve hastalığın ilerleme hızına bağlı olarak değişiklik gösterir. Akciğer tüberkülozu vakalarında en yaygın belirti iki haftadan uzun süren öksürüktür. Bu öksürük başlangıçta kuru olabilir, zamanla balgamlı hâle gelebilir ve bazı vakalarda kanlı balgam da görülebilir.

Yüksek ateş, özellikle akşam saatlerinde yükselen hafif ateş, gece terlemeleri, kilo kaybı, iştahsızlık ve genel halsizlik sık karşılaşılan sistemik belirtiler arasındadır. Göğüs ağrısı, nefes darlığı ve hırıltılı solunum, hastalığın akciğerlerdeki yaygınlığına bağlı olarak ortaya çıkabilir. Tüberküloz hastalarında semptomlar yavaş geliştiği için bazı bireyler uzun süre boyunca tanı almadan hastalığı taşıyabilir.

Akciğer dışı tüberkülozda ise belirtiler tutulan organa göre değişir. Örneğin lenf bezi tüberkülozunda ağrısız boyun şişlikleri, beyin zarı tüberkülozunda baş ağrısı ve bilinç değişiklikleri, kemik tüberkülozunda ise eklem ağrıları gibi farklı bulgular öne çıkabilir. Bu nedenle her uzun süreli, açıklanamayan belirti, özellikle risk grubundaki bireylerde tüberküloz açısından değerlendirilmelidir.

Tüberküloz nasıl teşhis edilir?

Tüberküloz teşhisi, klinik şüpheyle başlayan ve laboratuvar ile görüntüleme yöntemleriyle desteklenen çok yönlü bir süreçtir. Tanı için ilk adım, hastanın şikâyetlerinin sorgulanması ve fizik muayenesidir. Süregen öksürük, gece terlemeleri ve kilo kaybı gibi bulgular, tüberküloz açısından uyarıcı olmalıdır.

Tanının doğrulanmasında en önemli testlerden biri, balgam örneğinde asidorezistan basil (ARB) varlığının mikroskobik olarak araştırılmasıdır. Balgamın doğrudan boyanarak incelenmesi hızlı bir sonuç verirken, kültür yöntemi ile kesin tanı konabilir. Kültür işlemi daha uzun sürede sonuçlansa da bakterinin ilaçlara duyarlılığı hakkında da bilgi verir. Günümüzde nükleik asit amplifikasyon testleri (NAAT) ve GenXpert MTB/RIF gibi moleküler testler ile kısa sürede tanıya ulaşmak ve rifampisin direncini tespit etmek mümkün hâle gelmiştir.

Akciğer grafisi, akciğer tüberkülozunun tipik görüntülerini saptamak için sık kullanılan bir tanı yöntemidir. Özellikle üst loblarda kavite, infiltrasyon veya fibrotik değişiklikler gözlenebilir. Gerektiğinde bilgisayarlı tomografi (BT) ile daha detaylı değerlendirme yapılabilir. Tüberkülin deri testi (PPD) ve interferon gama salım testleri (IGRA), özellikle latent enfeksiyonun saptanmasında kullanılır; ancak aktif hastalık tanısı için tek başına yeterli değildir.

Ekstrapulmoner tüberkülozda, etkilenen organdan biyopsi alınarak histopatolojik ve mikrobiyolojik inceleme yapılması gerekebilir. Tanı konduktan sonra, hastalığın bulaşıcılığının değerlendirilmesi ve uygun tedavi planının oluşturulması için hasta, tüberküloz uzmanı tarafından izlenmelidir.

Sonuç

Tüberküloz, başta akciğerler olmak üzere birçok organı etkileyebilen bulaşıcı ve ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır. Öksürük, gece terlemesi, kilo kaybı ve balgam gibi belirtilerle kendini gösterir. Tanı, balgam incelemesi, kültür, moleküler testler ve radyolojik görüntüleme yöntemleriyle konur. Erken tanı ve uygun tedavi ile tüberküloz başarıyla kontrol altına alınabilir; ayrıca bulaşın önlenmesi açısından halk sağlığı düzeyinde etkili bir yönetim süreci gereklidir.