Paratiroid Bezi Hastalıkları

Paratiroid hastalıkları nedir?

Paratiroid hastalıkları, boynun her iki yanında bulunan ve genellikle dört adet olan paratiroid bezlerinin anormal çalışmasıyla ortaya çıkan endokrin bozukluklardır. Bu küçük bezler, vücutta kalsiyum ve fosfor dengesini düzenleyen parathormon (PTH) adlı hormonu salgılar. Parathormonun normalden fazla ya da az üretilmesi, kan kalsiyum seviyelerinde ciddi dengesizliklere yol açabilir. Bu durum, hiperparatiroidi (PTH fazlalığı) veya hipoparatiroidi (PTH yetersizliği) olarak tanımlanır. Hiperparatiroidi, çoğunlukla bezlerdeki iyi huylu tümörler (adenom) nedeniyle gelişirken; hipoparatiroidi genellikle tiroid cerrahisi sonrası veya otoimmün nedenlerle ortaya çıkar. Paratiroid hastalıkları, uzun vadede kemik sağlığı, böbrek fonksiyonları ve nöromüsküler sistem üzerinde ciddi etkiler oluşturabilir.

Paratiroid hastalıklarının belirtileri nelerdir?

Paratiroid hastalıklarının belirtileri, parathormon düzeyine bağlı olarak farklılık gösterir. Hiperparatiroidi durumunda kan kalsiyum düzeyi yükselir ve bu da şu belirtilerle kendini gösterebilir: halsizlik, yorgunluk, kas güçsüzlüğü, kemik ağrıları, sık idrara çıkma, böbrek taşı oluşumu, mide bulantısı, kabızlık, depresyon ve zihinsel bulanıklık. Kemiklerde kalsiyum kaybı olduğunda osteoporoz riski artar. Hipoparatiroidi ise düşük kalsiyum seviyeleriyle karakterizedir ve genellikle kas krampları, karıncalanma hissi (özellikle parmak uçları ve dudak çevresi), kasılmalar, baş ağrısı, depresyon, saç dökülmesi ve tırnaklarda kırılma gibi belirtilerle ortaya çıkar. Uzun süreli hipokalsemi tedavi edilmediğinde nöbet, larenks spazmı ve kalp ritim bozuklukları gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir.

Paratiroid hastalıkları nasıl teşhis edilir?

Paratiroid hastalıklarının teşhisi, hastanın belirtilerinin değerlendirilmesi ve laboratuvar testlerinin yapılmasıyla başlar. Kan testlerinde kalsiyum, fosfor, PTH ve D vitamini düzeyleri ölçülür. Hiperparatiroidide genellikle yüksek kalsiyum ve PTH düzeyi saptanırken, hipoparatiroidide kalsiyum düşüktür ve PTH düzeyi ya düşük ya da uygunsuz şekilde normal olabilir. İdrarda kalsiyum atılımı da değerlendirilerek ayırıcı tanıya katkı sağlanır. Gerekli durumlarda paratiroid bezlerini görüntülemek için boyun ultrasonu, sestamibi sintigrafisi veya manyetik rezonans görüntüleme (MR) gibi yöntemler kullanılabilir. Kemik mineral yoğunluğu ölçümü ile hastalığın iskelet sistemi üzerindeki etkisi değerlendirilir. Doğru tanı için endokrinoloji ve nükleer tıp birimlerinin iş birliği önem taşır.

Paratiroid hastalıkları nasıl tedavi edilir?

Paratiroid hastalıklarının tedavisi, altta yatan bozukluğa göre planlanır. Primer hiperparatiroidi vakalarında, eğer hastada ciddi semptomlar, yüksek kalsiyum düzeyleri, böbrek taşı veya osteoporoz varsa, cerrahi müdahale (paratiroidektomi) önerilir. Cerrahi olarak anormal çalışan paratiroid bezi çıkarılarak hormon dengesi sağlanır. Hafif vakalarda, düzenli takip ve kalsiyum ile fosfor düzeylerinin izlenmesi yeterli olabilir. Hipoparatiroidi tedavisinde ise esas amaç kalsiyum düzeyini normale döndürmektir. Bu amaçla kalsiyum takviyeleri, aktif D vitamini preparatları (kalsitriol) ve bazı durumlarda sentetik parathormon (rhPTH) tedavisi uygulanır. Tedavi süreci sırasında kan kalsiyum seviyeleri düzenli aralıklarla izlenmeli ve hastanın semptomlarına göre doz ayarlamaları yapılmalıdır. Her iki durumda da bireysel takip ve yaşam tarzı önerileri önemlidir.

Sonuç

Paratiroid hastalıkları, vücudun kalsiyum-fosfor dengesini doğrudan etkileyerek hem iskelet sistemini hem de sinir-kas fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir. Bu hastalıklar genellikle sinsi seyrettiğinden belirtiler göz ardı edilmemeli, erken dönemde doğru teşhis konulmalıdır. Gerek cerrahi gerekse medikal tedavi ile başarılı sonuçlar elde edilebilen paratiroid bozuklukları, uzman kontrolünde düzenli takip gerektirir. Bilinçli hasta yönetimi ve multidisipliner yaklaşım, komplikasyonların önlenmesinde ve yaşam kalitesinin korunmasında temel rol oynar.