Çölyak Hastalığı

Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde gluten adı verilen bir protein grubuna karşı bağışıklık sisteminin anormal tepki göstermesi sonucu ince bağırsaklarda hasar gelişmesiyle ortaya çıkan otoimmün bir hastalıktır. Gluten; buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda doğal olarak bulunan bir proteindir. Çölyak hastalarında gluten tüketildiğinde, ince bağırsakların iç yüzeyinde bulunan ve besinlerin emilimini sağlayan villus yapıları zamanla zarar görür ve düzleşir. Bu durum, besin maddelerinin yeterince emilememesine ve vücutta çeşitli sistemik bozukluklara neden olur.

Hastalık, her yaşta ortaya çıkabilmekle birlikte çocukluk çağında tanı alan olgular sıklıkla büyüme ve gelişme geriliği ile başvururken, erişkin yaşta tanı konulan bireylerde sindirim dışı belirtiler ön planda olabilir. Tanı, genellikle klinik bulgulara ek olarak kan testleri ve kesin tanı için yapılan ince bağırsak biyopsisi ile konur. Tedavinin temelini ömür boyu süren sıkı bir glutensiz diyet oluşturur. Diyet uygulanmadığında, çölyak hastalığı uzun vadede ciddi komplikasyonlara ve eşlik eden otoimmün bozukluklara zemin hazırlayabilir.

Çölyak Hastalığı Belirtileri ve Nedenleri

Çölyak hastalığının belirtileri kişiden kişiye büyük farklılık gösterebilir. Bazı bireylerde belirgin sindirim sistemi şikâyetleri görülürken, bazıları ise sadece kansızlık, halsizlik ya da kemik ağrıları gibi sindirim dışı bulgularla başvurabilir. En yaygın görülen belirtiler arasında karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kilo kaybı, iştahsızlık ve gaz şikâyetleri yer alır. Bu bulgular özellikle gluten tüketimini takiben belirginleşebilir. Çocuklarda büyüme geriliği, diş minesinde bozulma ve gelişimsel gecikme çölyak hastalığının tipik bulgularıdır.

Sindirim sistemi dışındaki belirtiler arasında demir eksikliği anemisi, osteoporoz, cilt döküntüleri (özellikle dermatitis herpetiformis), nörolojik sorunlar, depresyon, baş ağrısı ve adet düzensizlikleri yer alabilir. Bazı bireylerde çölyak hastalığı tamamen sessiz seyredebilir ve yalnızca yapılan kan testleri ya da biyopsi ile tanı konulabilir.

Hastalığın ortaya çıkmasında hem genetik hem de çevresel faktörler rol oynar. Özellikle HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genetik yapısına sahip bireylerde çölyak gelişme riski yüksektir. Aile öyküsü olan kişilerde hastalığın görülme olasılığı anlamlı derecede artar. Ayrıca diyabet, otoimmün tiroid hastalıkları ve Down sendromu gibi durumlarla birlikte görülme sıklığı da daha fazladır. Hastalığın tetiklenmesinde enfeksiyonlar, erken dönemde glutenle tanışma ya da bağırsak florasındaki değişiklikler etkili olabilir.

Tanı konduktan sonra yaşam boyu sürdürülecek glutensiz beslenme, hem bağırsak hasarının durdurulmasını sağlar hem de belirtilerin kontrol altına alınmasına yardımcı olur. Diyet dışı ilaç tedavisi bulunmamaktadır; bu nedenle doğru gıda seçimi ve diyet eğitimi, hastalığın yönetiminde temel yaklaşımlardır.

Sonuç

Çölyak hastalığı, gluten duyarlılığına bağlı olarak gelişen kronik ve otoimmün bir sindirim sistemi hastalığıdır. Geniş belirti yelpazesi ve değişken şikâyet profili nedeniyle tanı süreci zaman alabilir; ancak erken tanı ve diyet tedavisiyle hastalığın kontrolü mümkündür. Ömür boyu sürdürülen glutensiz beslenme, hem yaşam kalitesini artırır hem de uzun vadeli komplikasyonları önler. Bu nedenle çölyak hastalığı şüphesi olan bireylerin zamanında değerlendirilmesi ve uzman takibinde tedavi planının oluşturulması büyük önem taşır.