Kapsamlı Organ Nakli Rehberi

Organ Nakli Nedir?   

Organlar, bireyin geçirmiş olduğu çeşitli hastalıklar sebebiyle, yeteri kadar çalışmayabilir veya işlevini yitirebilir. Yeteri kadar işlevini yerine getiremeyen organlar için çeşitli tedavi yöntemleri vardır. Bu yöntemlerden biri de özellikle artık çalışmayıp vücut için gerekli işlevlerini yerine getiremeyen son dönemdeki organlar için yapılan organ naklidir. Organ nakli, verici olarak nitelendirilen verici bireyin vücudundan alınan organın, alıcı bireyin vücuduna nakledilmesi işlemine denir. 

Organ Nakli Çeşitleri Nelerdir?

Nakli yapılacak organ veya dokuların alımı iki farklı şekilde gerçekleştirilir. Bunların ilki, beyin ölümü gerçekleşmiş (kadavra) vericiden organ naklidir. Kadavra verici nakillerinde beyin ölümü gerçekleşen vericinin bağışlamış olduğu organları alınarak sağlık bakanlığı tarafından listeye alınmış ve belirli puanlamalara göre sıralanmış organ yetmezliğinde olan -hasta bireylere nakledilir. Bu nakil işleminde öncelikli olarak vericinin vücudunda şeker hastalığı veya enfeksiyon varlığının olup olmadığı uzman hekim heyeti tarafından tespit edilir. Bu gibi durumların varlığı söz konusu değilse nakil işlemleri için harekete geçilir. Kadavra vericiden başka hastalara nakledilebilecek organ ve dokular şunlardır: Kalp, böbrekler, karaciğer, akciğer, pankreas, timus, ince bağırsak, uterus, kemik, tendon, kornea, deri, el, kol, bacak ve yüz.

Bir diğer organ alım çeşidi canlı vericiden alınan doku veya organ naklidir. Canlı verici nakillerinde genellikle nakil, hastanın akrabaları ile gerçekleştirilir. İlk olarak birinci derece yakınlarının doku ve kan uyumuna bakılır. Birinci derece yakınlarda uyumlu bir verici bulunamadıysa gönüllü diğer yakınların doku ve kan uyumuna bakılır. Canlı verici nakillerinde karaciğer, böbrek gibi organların nakli gerçekleştirilebilir. Karaciğer nakillerinde canlı vericinin kilosuna boyuna ve vücut metabolizmasına göre bir takım hesaplamalar yapılır. Bu hesaplamalar sonucunda karaciğerin bir kısmı alınarak hasta bireye nakledilir. Karaciğer anatomisi gereği, kendini yenileyerek büyüyebilen bir organdır. Bu sebeple zaman içerisinde nakil yapılan hastanın da canlı vericinin de karaciğer metabolizmaları normale döner. Elbette bu süreç oldukça meşakkatli ve uzun bir süreçtir.

Böbrek nakillerinde ise, iki böbrekten bir tanesi canlı vericiden alınarak, hasta alıcıya nakledilir. İnsanlar, anatomi gereği çift böbrek ile yaratılmıştır. İnsanların, tek böbrek ile hayatlarına sorunsuz devam edebildikleri tespit edilmiştir. Bu sebeple böbrek nakillerinde canlı vericiden alınan tek böbreğin daha sonrasında verici için hayati bir risk oluşturmadığı ortaya konmuştur.

Böbrek Nakli Nedir?

Böbrek kandaki zararlı maddeleri süzen, idrar ile vücuttan uzaklaştırılmasını sağlayan, asit-baz dengesinden sorumlu hayati bir organdır. Bir insanın yaşamına devam edebilmesi tek böbrek ile de mümkündür. Tek bir böbreğin çalıştığı durumlarda diğer böbrek hasta olsa dahi hasta hayatını idame ettirebilir. Fakat bazı bireylerin iki böbreği de işlevini yerine getirememektedir. Bu rahatsızlığa kronik böbrek yetmezliği denir. Kronik böbrek yetmezliğinde bireyin yaşamına devam edebilmesi için düzenli olarak diyalize girmesi gerekir. Diyaliz böbreğin yapması gereken işlevlerin sadece bir kısmını karşılayabilir. Bu kişinin böbrek yetmezliğinin derecesine göre haftada 2 veya 3 kere diyalize girmesi gerekebilir. Diyaliz, bireyi oldukça yıpratan bir zorunluluktur. Diyalize ek olarak gerekli ilaç tedavileri ile de işlevini yerine getiremeyen böbreklerin bazı eksikleri tamamlanır.

Kronik böbrek yetmezliğine sahip bireylerin yaşam kalitelerini artırmak ve sağlıklı bir hayat sunabilmek için organ nakli gerekmektedir. Uzman hekim tarafından kronik böbrek yetmezliği teşhisi almış kişinin hekimin yönlendirmesi ile organ nakli merkezine başvurması gerekir.

Böbrek Nakli İçin Prosedür Nedir?

Organ nakli koordinasyon merkezinde, hasta ilk olarak sağlık bakanlığı kadavra listesine eklenebilmek için konseyde değerlendirili ve canlı bağışçı açısından değerlendirilir. Canlı bağışçılar; anne, baba, kardeş, eş gibi birinci derece yakınlardan başlar dördüncü derece yakın akrabalara kadar devam eder. Bu bireylerin nakil bekleyen hasta ile kan ve doku uyumuna bakılır. Canlı verici şansı olmayan bireyler kadavra verici bekleme listesine alınırlar. Beyin ölümü gerçekleşmiş bireylerden sağlanacak organı beklemeye başlarlar. Bu süreçte nakil bekleyen hasta ilaç tedavisine ve diyalize devam eder. Uygun böbrek bulunması halinde gerekli ameliyat süreçleri başlar.

Kadavradan Alınan Böbrek Nakli İle Canlı Verici Böbrek Nakli Arasındaki Farklar Nelerdir?

Böbrek, beyin ölümü gerçekleşmiş kadavradan nakil edilecekse böbrek temin edildikten sonra koruyucu sıvılarda bekletilir ve çok süre geçmeden ameliyata alınması gerekir. Kadavradan alınan böbrek naklinde, böbrek sağ veya sol kasık bölgesine yerleştirilir, eski böbrekler genellikle yerinde bırakılır. Bu nakil işlemi 2 veya 3 saat sürebilmektedir. Canlı verici böbrek nakillerinde ise alıcı ve verici gerekli tetkiklerin ardından eş zamanlı ameliyata alınır. Canlı vericiden alınan böbrek genellikle vericinin sol böbreği olacak şekilde tercih edilir. İşlevlerini daha iyi yerine getiren böbrek vericide kalır. Kadavra vericiden alınan böbrek nakillerinin canlı vericiden alınan böbrek nakillerinden en temel farkı, canlı verici nakillerinde operasyondan hemen sonra idrar çıkışı görülürken kadavra verici böbrek nakillerinde bu durum zaman alabilmektedir.

Karaciğer Nakli Nedir?

Karaciğer vücudumuzda hayati önem taşıyan biyokimyasal maddelerin metabolizmasında görevli hayati organlardan biridir. Karaciğerin vücutta pek çok farklı görevleri vardır. Bunlar, vücut için zararlı maddelerin zararsız maddelere dönüşmesini sağlamak, birtakım maddelerin depo edilmesinde görev almak şeklinde olabilir. Tüm bu önemli işlevleri göz önüne alınarak bireyin karaciğerinde oluşan herhangi bir yetmezlik, birey için hayati risk teşkil eder.

Karaciğer yetmezliğinde organ nakli kaçınılmaz bir hale gelir. Karaciğer nakillerinde vericiniin alıcı hasta ile uyumlarına bakılır. Uygun ise nakil işlemlerine başlanır. Karaciğer nakillerinde bireylerin kilosuna boyuna göre bir takım hesaplamalar yapılır. Bu hesaplamalar ile ne kadar büyüklükte bir karaciğer doku parçası, vericiden alınmalı sonucu ortaya çıkar. Karaciğer kendini yenileyebilen bir organ olduğundan daha küçük bir doku parçası ile de  işlevlerini yerine getirebilir. Nakil gerçekleştirildikten sonra alıcıdan hastaya nakledilen karaciğer doku parçasının, hastanın vücudu tarafından kabul edilme ve büyüme süreci başlar. Bu kabul edilme sürecinde bir takım ilaçlar ile bağışıklık baskılanır. Bu süreçte hasta yoğun bakımda gözlem altında tutulur.

Organ Nakli Nasıl Yapılmaktadır?

Organ naklinin temelini organ bağışı oluşturur. Organ bağışı şartları ya da zorunluluğu olan bir uygulama değildir, gönüllülük esasına dayanır. 18 yaşını geçmiş akıl ve ruh sağlığı yerinde olan her birey organ bağışı yapabilmektedir. Organ bağışı için bölgenizde bulunan sağlık kurumlarına başvurabilir ve detaylı bilgi alabilirsiniz. Bu kurumlara başvurulup 2 tanık huzurunda ölümünüzden sonra organlarınızı bağışladığınıza dair  belge doldurulur. Bu belge imzalandıktan sonra bağış kartı size verilir. Kadavra nakillerini temelini bu uygulama oluşturur. Birey yaşarken organlarını bağışlamış ise  beyin ölümü gerçekleştirildikten sonra sağlık sisteminde bu durum gözükür. Etik değerler çerçevesinde, birinci derece yakınlar bu durum hakkında bilgilendirilir. Bilgilendirme yapıldıktan sonra birinci derece yakınların onayı alınarak, kadavradan alınan organların, birçok hastaya umut olabilmek için nakli gerçekleştirilir. Canlı verici nakillerinde ise bu durum biraz farklıdır. Canlı verici nakillerinde kan ve doku uyumunun daha fazla olması sebebiyle birinci derece yakınlardan başlanarak 4. derece yakınlara kadar kan ve doku uyumuna bakılır.

Organ Naklinde Kan Grubunun Önemi Nedir?

Organ nakillerinde alıcı ve verici kan gruplarının aynı olması şarttır. A kan grubuna sahip alıcının organ nakli ancak A kan grubuna sahip vericiden gerçekleştirilebilir. Organ naklinde Rh faktörü gözetilmez. Negatif A kan grubuna sahip alıcının organ nakli pozitif A kan grubuna sahip verici verici ile gerçekleştirilebilir.

Organ Nakli Bekleme Listesi Nedir?

Ulusal Organ Nakli Koordinasyon Merkezi tarafından oluşturulan ulusal bekleme listesi vardır. Bu listede bulunan hastaların herhangi bir organ nakli durumunda sıralanışı yine bu kuruluş tarafından yapılmaktadır. Bu sıralamanın ölçütü, nakil yapılacak organ ile hastanın doku, kan grubu uyumu ve hastanın durumunun aciliyeti şeklindedir. Irk, dil, din, cinsiyet, zenginlik, ekomik durum bu sıralama için asla bir kriter değildir.

Organ Nakli Önemi Nedir?

Bireyin organlarından herhangi birinin yetersiz çalışması veya çalışmaması birey için ölümcül sonuçlara yol açabilir. Bu sebeple organ nakli, organları yetersiz çalışan veya çalışmayan bireyler için ikinci bir yaşam şansıdır. Hasta bireylere konforlu ve sağlıklı bir yaşam sunabilmek için oldukça önemli bir operasyondur.

Sizlerde organ nakli bekleyen hastalar için umut olmak istiyorsanız organ bağışı için gerekli kurum ve kuruluşlara başvurup, daha detaylı bilgi sahibi olabilirsiniz. Bu durumun aksine organ yetmezliği ile mücadele ediyor iseniz derhal alanında uzman bir hekimden randevu oluşturmanız tavsiye edilir.

Kaynakça

1. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/404067
2. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1472687