Canlı Verici Seçimi Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Canlı Verici Nedir?

Canlı verici, bir kişinin sağlıklı bir organını veya dokusunu nakil bekleyen bir kişiye özgür iradesiyle ve gönüllü olarak veren bireydir. Canlı bağış özellikle böbrek ve karaciğer nakillerinde yaygın olarak uygulanır. Bu şekilde organ nakli bekleyen kişilere daha hızlı bir şekilde organ sağlanabilir ve nakil başarı şansı artabilir. Canlı vericiler özenle değerlendirilir ve bir dizi tıbbi testten geçirilir. Bu değerlendirme süreci vericinin genel sağlık durumunu, uygunluğunu ve risklerini belirlemeyi amaçlar. Bu değerlendirme sırasında vericiler bağışlanacak organın türüne göre özel testlere tabi tutulurlar. Canlı vericilerin değerlendirildikleri organ nakli merkezleri vericilerin güvenliğini ve sağlıklarını en üst düzeyde korumak için ulusal standartlara ve protokollere uygun çalışır. Vericiler nakil sonrası düzenli olarak takip edilir ve sağlık durumları gözlemlenir. Canlı bağış, etik ve yasal standartlara uygun bir şekilde gerçekleşir ve canlı vericilerin hakları ve güvenliği korunur. Organ nakli merkezleri bu sürecin adil, güvenli ve etik bir biçimde yürütülmesini sağlamak üzere ulusal ve uluslararası standartlara uyarlar.

Canlı Verici Hangi Şartları Sağlamalıdır?

Potansiyel canlı vericilerin bağış yapabilmeleri için belirli kriterlere uymaları gerekmektedir. Bu kriterler hem vericinin kendi sağlığı hem de alıcıya güvenli bir organ nakli sağlamak amacıyla belirlenmiştir. Canlı verici seçimi şartları şunlardır:

1. Genel Sağlık Durumunun Uygunluğu: Verici adaylarının genel sağlık durumu organ nakli sürecinin başarısını belirleyen temel faktördür. Vericilerin kronik hastalıklar, enfeksiyonlar veya ciddi sağlık sorunları olmaksızın sağlıklı bir yaşam sürmeleri beklenir.
2. Bağışlanacak Organın Sağlığı: Verici adayının bağışlayacağı organın işlevselliği nakil sonrası alıcı için hayati önem taşır. Organın normal işlevlerini yerine getirebilmesi alıcının sağlıklı bir şekilde iyileşebilmesini sağlar. Herhangi bir anormallik, tümör, kist veya başka bir sağlık sorunu organın nakil için uygun olmadığı anlamına gelir. Bu değerlendirme genellikle görüntüleme testleri, biyopsi ve diğer tıbbi incelemeler aracılığıyla yapılır.
3. Kan Basıncı Kontrolü: Vericilerin kan basıncı seviyeleri normal aralıkta olmalıdır. Yüksek tansiyon organ bağışı için bir engel teşkil edebilir. Bu nedenle vericilerin tansiyonları düzenli olarak kontrol edilmelidir.
4. Kalp Sağlığı: Vericilerin kalp sağlığı organ nakli sürecinde önemli bir faktördür. Kalp fonksiyonlarının düzenli olarak kontrol edilmesi ve verici adaylarının kalp hastalıkları açısından risk değerlendirmesi yapılması gerekir.
5. Böbrek Fonksiyonları: Özellikle böbrek bağışı düşünülen durumlarda verici adaylarının böbrek fonksiyonları değerlendirilir. İyi çalışan böbreklerin bağışlanması, vericinin kendi sağlığını olumsuz etkilemeden alıcıya yardım etmesini sağlar.
6. Vücut Kitle İndeksi (VKİ): Verici adaylarının vücut kitle indeksi normal sınırlar içinde olmalıdır. Aşırı kilo veya obezite organ nakli sürecinde komplikasyon riskini artırabilir.
7. Enfeksiyon Durumu: Verici adayları, organ nakli öncesinde ve sonrasında enfeksiyon riskini minimize etmek adına test edilmelidir. Enfeksiyonlar organ nakli sonrasında ciddi sorunlara yol açabilir.
8. Cerrahiye Uyum: Organ bağışı cerrahi bir müdahale gerektirir. Bu nedenle verici adaylarının cerrahiye uygun olup olmadığı değerlendirilmelidir.
9. Psikolojik Stabilite: Verici adayları organlarını bağışlama kararı konusunda bilinçli, kararlı ve psikolojik olarak hazır olmalıdır. Bu etken nakil sonrası olası duygusal etkileri en aza indirmeyi amaçlar.
10. Kan Grubu ve Genetik Uyumluluk: Organ alıcı ile canlı verici arasında kan grubu ve genetik uyumluluk olması gerekebilir. Organ naklinin başarılı olması için alıcı ile verici arasında uygun bir kan grubu ve genetik eşleşme sağlanmalıdır. Bu uyumluluk nakil sonrası komplikasyonları en aza indirmeyi amaçlar.
11. Organa Özgü Kriterler: Farklı organlar için farklı kriterler bulunmaktadır. Böbrek nakli için vericinin iki böbreğinin de sağlıklı olması ve uygun bir şekilde çalışması beklenirken karaciğer nakli için ise vericinin karaciğerinin belirli bir kısmını bağışlayabilmesi gereklidir.
12. Yaşam Tarzı Faktörleri: Sigara içmek ve alkol tüketimi gibi yaşam tarzı faktörleri de canlı verici olma sürecinde değerlendirilir. Bu faktörler bağışın güvenli ve başarılı bir şekilde gerçekleşmesi için önemlidir.

Canlı Verici Seçiminde Nelere Dikkat Edilmesi Gerekir?

Canlı verici seçimi organ nakli sürecinin kritik bir aşamasını oluşturur ve bu süreçte dikkatle ele alınan pek çok faktör vardır. Canlı verici seçiminde dikkat edilen faktörler şunlardır:

1. Genel Sağlık Durumu: Organın veya doku parçasının alıcı için en iyi sonuçları sağlaması adına canlı vericinin genel sağlık durumu uygun olmalıdır. Canlı verici adayları genel sağlık durumlarına ilişkin detaylı bir değerlendirmeye tabi tutulurlar. Bu değerlendirme vericinin yaşam tarzını, genetik geçmişini, sağlık kontrollerini ve geçmişte geçirdiği hastalıkları içerir. Potansiyel canlı vericilerin kronik hastalıkları veya tıbbi durumları varsa bu durumlar dikkate alınır. Bazı kronik hastalıklar bağış sürecinde veya sonrasında komplikasyonlara neden olabilir. Bu nedenle canlı verici adayının sağlık geçmişi detaylı bir şekilde incelenir. İncelemelerden elde edinilen tüm veriler ve hazırlanan dosya multidisipliner toplanan organ nakli konseyinde değerlendirilerek vericinin uygun olup olmadığına karar verilir.
2. Canlı Vericinin Yaşı: Sağlıklı bir canlı verici adayının yaşının belirli bir aralık içinde olması genellikle tercih edilir. Fakat yaş faktörü organa ve alıcı-verici uyumuna bağlı olarak değişebilir. Alıcı ve verici arasındaki yaş uygunluğu da dikkate alınmalıdır. Uyumlu bir verici bulmak alıcının yaşına bağlı olarak nakil başarısını etkileyebilir.
3. Kan Grubu Uygunluğu: Alıcı ile verici arasındaki kan gruplarının uyumlu olması bağışlanan organın alıcı tarafından reddedilme riskini önemli ölçüde azaltır. İdeal durumda kan grupları tamamen uyumlu olmalıdır. Uygun kan grubu eşleşmeleri, organın vücut tarafından daha iyi kabul edilmesini sağlar. Organ reddi veya diğer immünolojik tepkiler uygun kan gruplarıyla azaltılabilir. Bu sebeple muhtemel verici adayında öncelikle kan grubu uyumu aranmakta fakat bazı klinik olarak istisnai durumları nakil konseyi birlikte değerlendirebilmektedir.
4. Genetik Uyumluluk: Genetik uyumluluk akrabalık bağı olduğu durumlarda alıcı ile verici arasında benzer genetik özelliklere sahip olma durumunu ifade eder. Benzer genetik yapı bağışlanan organın daha iyi bir şekilde fonksiyon göstermesine katkı sağlayabilir. Genetik uyumluluk nakil sonrası komplikasyonları minimize etme potansiyeline de sahiptir. Bu durum bağışlanan organın vücut tarafından daha iyi tolere edilmesini ve reddedilme riskini azaltabilir.
5. Organ ve Dokuların Uyumluluğu: Organ bağışı düşünülen durumda vericinin bağışlayacağı organın boyutu ve yapısı alıcı ile uyumlu olmalıdır. Özellikle böbrek nakli durumunda böbrek boyutlarının uyumu çok önemlidir. Alıcı ile verici arasında fizyolojik benzerlik bağışlanan organın vücut tarafından daha iyi tolere edilmesine ve nakil sonrası daha iyi bir uyuma olanak tanır.
6. Cinsiyet Uyumluluğu: Bazı durumlarda cinsiyet uyumluluğu canlı bağış sırasında dikkate alınabilir. Özellikle böbrek nakli durumunda kadın vericilerin kadın alıcılara veya erkek vericilerin erkek alıcılara organ bağışlaması tercih edilebilir.
7. Etik Standartlar, Rıza ve Gönüllülük: Canlı verici seçimi için etik standartlar tüm sürecin adil, şeffaf ve saygılı bir şekilde yürütülmesini sağlar. Rıza ve gönüllülük ilkesi canlı vericilerin sürece tamamen bilinçli ve özgür iradeleriyle katıldığından emin olmayı amaçlar. Verici adaylarına sürecin detayları, riskleri ve avantajları hakkında kapsamlı bir şekilde bilgi verilir. Aynı zamanda adaylardan yazılı bir rıza alınmalıdır ve bu rıza tamamen gönüllü olmalıdır. Hiçbir baskı veya zorlama olmamalıdır.

Canlı verici seçimi multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Organ nakli ekibi cerrahlar, psikologlar, gastroenterolog, nefrolog, kardiyolog, radyolog, enfeksiyon hastalıkları ve anestezi uzmanısosyal hizmet uzmanları gibi çeşitli uzmanlardan oluşur ve her bir verici adayı kapsamlı bir değerlendirmeye tabi tutulur.

Kaynaklar

1. https://donatelife.net/donation/types/living-donation/
2. https://www.organdonation.nhs.uk/become-a-living-donor/
3. https://www.donatelife.gov.au/all-about-donation/understanding-living-donation
4. https://www.kidney.org/transplantation/livingdonors/general-information-living-donation
5. https://transplantliving.org/living-donation/being-a-living-donor/
6. https://www.kidney.org/transplantation/livingdonors/evaluation